Uprawa aloesu w domu. Jak dbać o aloes?

Z pewnością każdy słyszał o aloesie i jego właściwościach leczniczych. Już Krzysztof Kolumb zabierał go na pokład swoich statków, by leczyć nim rany żeglarzy. Jak zatem wygląda ta roślina i do czego można ją wykorzystać? Pochodzenie Aloe vera (co tłumaczy się jako prawdziwy aloes) nie jest znane. Roślina ta została rozprzestrzeniona po całym świece przez żeglarzy i odkrywców. Dlatego obecnie można ją znaleźć w wielu miejscach, takich jak południowe rejony Morza Śródziemnego, Azja, Indie, Ameryka Południowa, a także Afryka. Aloes występuje w 320 odmianach, ale tylko Aloe barbadensis wykazuje szczególne właściwości lecznicze. Aloes znany jest również z odporności na upały – potrafi całymi miesiącami znosić najgorętszy klimat bez kropli deszczu.

Wygląd i składniki aloesu

Choć roślina wyglądem przypomina kaktusy i sukulenty, należy do grupy roślin asfodelowatych (Asphodelaceae) i nie jest spokrewniona z kaktusami.
Aloesy rosną w gęstych skupiskach. Zielone mięsiste liście – które mogą osiągać nawet 50 cm długości – układają się wokół trzonu w kształt rozety. Liście mają gładką powierzchnię, a ich brzegi są postrzępione. W okresie kwitnienia roślina wypuszcza kwiat o długości 60-90 cm z żółtym lub czerwonym gronem. Kwiat aloesu jest efektowny, jednak w warunkach domowych pojawia się dość rzadko.

Mięsiste liście aloesu kryją w sobie przezroczysty żel (miąższ) pełen substancji zdrowotnych. W liściach znaleziono ok. 220 aktywnych substancji, w tym witaminy, enzymy, minerały, aminokwasy i polisacharydy. Te ostatnie obejmują między innymi acemannan, pomagający wzmocnić układ odpornościowy. Substancja ta jest również wytwarzana przez ludzkie ciało przed rozpoczęciem okresu dojrzewania.

Spośród gatunków aloesu najbardziej znany ze swoich właściwości jest aloes zwyczajny (Aloe vera, znany jako Aloe barbadensis) – to właśnie miąższ aloesu wykazuje właściwości bakteriobójcze i przyspieszające gojenie. Aloes drzewiasty (Aloe arborescens) również ma działanie wzmacniające odporność, przeciwzapalne i przeciwutleniające, jednak spotyka się go rzadziej.

Aloes w domu - uprawa i pielęgnacja

Aloes to popularna roślina i jest dostępny w centrach ogrodniczych oraz marketach budowlanych, dzięki czemu można go hodować w doniczce w domu. W ten sposób naturalne lekarstwo będzie zawsze pod ręką. Aloes potrzebuje jedynie piaszczystej, dobrze przepuszczającej wodę gleby, ponieważ rośliny pustynne nie przepadają za bardzo mokrymi glebami. Lubią za to miejsca słoneczne i półcień.

Sadzenie aloesu najlepiej wykonać w szerokiej donicy z terakoty, której porowate ścianki odparowują nadmiar wilgoci, chroniąc przed gniciem korzeni. Donica powinna być głęboka i szeroka, ponieważ aloes ma płytki, ale rozłożysty system korzeniowy. Młode okazy warto przesadzać co 2–3 lata, najlepiej wiosną, do większej doniczki.

Odpowiednie podłoże dla aloesu jest lekkie i przepuszczalne – najlepiej sprawdza się gotowa ziemia do kaktusów i sukulentów. Nie należy stosować bardzo żyznej ziemi ani nadmiernie nawozić aloesu; wystarczy nieduża dawka nawozu do kaktusów raz na 2–3 miesiące.

Aloes jest sukulentem, dlatego nie należy zbyt często go podlewać. Roślina lubi suchy klimat. Latem aloes należy podlewać mniej więcej raz na dwa tygodnie, zimą zaś rzadziej. Ważne, żeby nie przelać rośliny, ponieważ nadmiar wody w podłożu szybko prowadzi do chorób grzybowych. W utrzymaniu odpowiedniego poziomu wilgoci, szczególnie podczas dłuższej nieobecności, świetnie sprawdzi się nawadniacz do doniczek, który zapewni roślinie optymalne nawodnienie bez ryzyka przelania.

Starsze rośliny wytwarzają odrosty, czyli małe rozetki u podstawy łodygi. Można je ostrożnie oddzielić i ukorzenić w osobnej doniczce – to najprostszy sposób na rozmnażanie aloesu.

Aloes jest na ogół odporny na szkodniki, ale czasem mogą pojawić się np. wełnowce. Warto więc co pewien czas sprawdzić liście rośliny.

Jeżeli roślina ma co najmniej 12 liści i są one dostatecznie duże, można odciąć jeden z dolnych liści, pozwalając pozostałym rosnąć dalej. Po tym, jak wyrośnie nowy liść, ponownie można odciąć jeden z dolnych liści. W ten sposób przez trzy miesiące można uzyskać cztery liście, a aloes będzie żył nawet przez 10 lat.

Uprawa aloesu w domu - jak dbać o aloes?

Przede wszystkim aloes lubi suchy klimat, dlatego jego przestrzeń należy dobrze nasłonecznić. Aloes najlepiej rośnie w jasnym, rozproszonym świetle słonecznym lub przy intensywnym oświetleniu sztucznym. Trzymany w zbyt ciemnym miejscu zaczyna się wyciągać, natomiast nadmiar bezpośredniego słońca może powodować, że liście aloesu zbrązowieją.

Optymalna temperatura uprawy aloesu to ok. 13-27°C. Aloes nie jest mrozoodporny – od późnej wiosny do wczesnej jesieni można wystawiać go na balkon lub taras, ale gdy noce są chłodne (poniżej ~10°C), lepiej przenieść roślinę z powrotem do domu.

Przesadzanie aloesu wykonuj dopiero, gdy korzenie wypełnią całą doniczkę. Częstsze przesadzanie nie jest potrzebne i może stresować roślinę. Podczas przesadzania zawsze używaj świeżego, przepuszczalnego podłoża i doniczki z otworem odpływowym.

Właściwości aloesu leczniczego

Ze względu na swoje właściwości aloes jest często wykorzystywany jako substancja pielęgnacyjna i lecznicza. Badania kliniczne potwierdziły skuteczność żelu aloesowego w leczeniu:

zapalnych chorób skóry,
ran,
oparzeń,
oparzeń słonecznych,
odmrożeń,
trądziku,
łuszczycy,
egzemy,
ugryzień owadów.

Wpływ rośliny na wzmacnianie układu odpornościowego oraz inne pozytywne efekty nie zostały jeszcze dowiedzione. Przed zastosowaniem żelu aloesowego należy skonsultować się z lekarzem, gdyż nie wszyscy pacjenci go tolerują.

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) świeży żel aloesowy jest lepszy od przetworzonych produktów, takich jak kremy kosmetyczne itp. Składniki kremów mogą wpływać na substancje aktywne zawarte w aloesie. Jeśli jednak wolisz kupować produkty zawierające aloes, zawsze sprawdzaj, czy mają certyfikat BIO lub IASC (Międzynarodowej Rady Naukowej ds. Aloesu), co gwarantuje kontrolę produktu i procesu jego przetwarzania.

Właściwości pielęgnacyjne i smakowe aloesu

Świeży żel aloesowy działa kojąco na skórę. Można go przykładać bezpośrednio na niewielkie oparzenia (np. kuchenne) czy podrażnienia po opalaniu – przynosi ulgę, chłodzi i przyspiesza regenerację naskórka.

Żel z aloesu świetnie nawilża suchą skórę – można go stosować jako naturalny kosmetyk na twarz (np. jako serum pod krem) lub na suche dłonie i stopy. Warto jednak przed pierwszym użyciem sprawdzić czy nie uczuli, nakładając odrobinę żelu na skórę i obserwując, czy nie wystąpi reakcja alergiczna.

Jadalny, oczyszczony żel z liści aloesu da się pokroić w kostkę i dodać do koktajli owocowych, sałatek lub deserów – w Azji popularne są np. słodkie napoje i galaretki z kawałkami aloesu. Ten dodatek urozmaica potrawę oraz dostarcza witamin i ma działanie prozdrowotne.

Jak postępować z liśćmi aloesu leczniczego?

Po odcięciu liścia należy zaczekać, aż do końca wypłynie żółty sok z aloesu. Jest to żywica zawierająca silnie drażniącą substancję – aloinę, która ma właściwości przeczyszczające i jest nieco toksyczna!

Po tym, jak cały żółty sok wypłynie, można odciąć pożądanej wielkości fragment liścia. Resztę liścia należy umieścić w plastikowej torebce i włożyć do lodówki, gdzie można ją przechowywać przez kilka dni.

W przypadku użytku zewnętrznego: Należy pociąć kawałek liścia na plasterki, a widoczny żel nałożyć na zraniony fragment skóry. Żel działa chłodząco i łagodzi podrażnienia.

W przypadku użytku wewnętrznego: Przed spożyciem aloesu należy skonsultować się z lekarzem. Jeżeli lekarz wyrazi zgodę, należy ostrożnie wydobyć żel za pomocą noża. Żel można spożywać bezpośrednio lub po zmieszaniu z jedzeniem, np. dodając sok z aloesu do napoju. Nie należy go podgrzewać, gdyż ma to negatywny wpływ na składniki lecznicze.

Najczęstsze choroby aloesu doniczkowego – rozpoznawanie i zwalczanie

Ta roślina doniczkowa jest odporna na choroby, jednak nieodpowiednie warunki uprawy mogą sprzyjać wystąpieniu problemów. Większość chorób aloesu wynika z nadmiernej wilgoci i ataku patogenów grzybowych. Aloes to roślina, która choruje na:

Gnicie korzeni - to najczęstsza choroba aloesu, będąca skutkiem nadmiernego podlewania lub zalegania wody w doniczce. Objawia się żółknięciem, wiotczeniem i mięknięciem liści, które łatwo wyjąć z podłoża, a także nieprzyjemnym zapachem gnijących tkanek.
Choroby grzybowe liści - przy zbyt dużej wilgotności powietrza lub częstym moczeniu liści aloes może zostać zaatakowany przez grzyby. Objawem są plamy na liściach – brązowe, czarne lub rdzawe, często z żółtą obwódką. Czasem na powierzchni liści pojawia się też szary, pylący nalot, tzw. szara pleśń. Zainfekowane tkanki szybko zamierają.
Szkodniki a choroby - szkodniki przyczyniają się do rozwoju chorób, np. wełnowce wydzielają lepką rosę miodową, na której łatwo rozwijają się grzyby sadzakowe (czarny nalot na liściach). Dlatego ważne jest, by regularnie kontrolować i pielęgnować aloes pod kątem insektów i zwalczać je, zanim spowodują dodatkowe infekcje.

Aloes preferuje umiarkowanie suche warunki uprawy, dlatego wystarczy podlewać roślinę oszczędnie, unikając zalegania wody w podłożu. Każda z odmian aloesu (Aloe vera, Aloe ferox, Aloe variegata) wymaga przede wszystkim odpowiedniej doniczki i podłoża, które umożliwiają korzeniom swobodnie wyrastać. Dzięki właściwej pielęgnacji aloes może osiągać nawet kilkadziesiąt cm wysokości, a zdrowe, ostro zakończone liście będą jego najlepszą wizytówką w każdym domu.